‘Zonder subsidie komt er geen houtketel meer van de grond’

Van groene energiebron tot milieuvervuilende rookpluim. Het imago van biomassa is in een paar maanden tijd 180 graden gedraaid. Weliswaar schreef minister Eric Wiebes van Economische Zaken nog vlak voor het ingaan van het zomerreces aan de Tweede Kamer dat biomassa wel degelijk nodig blijft als alternatief voor ondernemers die af willen van fossiele brandstoffen. Tegelijk kondigde hij nieuw beleid aan voor na de zomer, mét een afbouwstrategie.

Ik ben bang dat het gedaan is met biomassa

^{Jeroen Larrivée, adviseur bij Blueterra}

Werkelijkheid veel genuanceerder dan oneliners politici

Het snel afkalvende draagvlak voor biomassa heeft gevolgen voor de energievoorziening van een fossielvrije glastuinbouw. Maar ook de eigenaren van bestaande biomassa-installaties kunnen in de problemen komen. Jammer, want de werkelijkheid ligt veel genuanceerder dan de oneliners waar politici en milieuorganisaties mee schermen.

De stook van biomassa ligt al jaren onder vuur, maar de laatste dagen gaat het hard. De Sociaal Economische Raad (SER) pleit voor een afbouwscenario voor subsidies op biomassa als energiebron. Stikstofcommissie Remkes stelt dat biomassa ’ten onrechte’ als CO₂-neutraal wordt gezien. Tekenend was ook de uitspraak van Urgenda-directeur Marjan Minnesma, die aardgas verkiest boven biomassa.

Wetenschappers niet eens met SER advies over biomassa. Complexe materie:https://t.co/31UCvcKK4I

— Jos van Went (@josvanwent) July 26, 2020

Vorige maand werd de SDE voor biomassa-installaties tot 5 MW geschrapt uit de subsidieronde van komend najaar, nadat een motie in de Tweede Kamer was aangenomen. Dit heeft overigens geen directe gevolgen voor de glastuinbouw, want de meeste installaties die daar staan zijn groter dan 5 MW. Bovendien beloofde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat niet te tornen aan bestaande subsidies.

Biomassa volgens Klimaatakkoord duurzaam en noodzakelijk

In het Klimaatakkoord hebben overheid en bedrijfsleven vorige zomer nog afgesproken dat biomassa een duurzame en noodzakelijke brandstof is, want het is de enige manier om in de buurt van de klimaatdoelen te komen. Vorig jaar was het goed voor meer dan de helft van de duurzame energie.

Ook de glastuinbouw ziet het als een transitiebrandstof om de klimaatdoelen te halen. Wageningen Economic Research (WER) schat dat de sector in 2030 tussen 50 en 70 miljoen aardgasequivalenten (aeq’s) aan biomassa zal gebruiken, op een totale warmtevraag van 1.400 tot 1.800 miljoen aeq. “Dat hebben we behoudend ingeschat, omdat deze optie al langer ter discussie staat en omdat tegen die tijd de huidige SDE-subsidies zijn afgelopen”, zegt onderzoeker Nico van der Velden. “Het aandeel biomassa zal eerder lager dan hoger uitkomen. Zonder subsidie komt er geen houtketel meer van de grond.”

Volgens de Energiemonitor Glastuinbouw stonden er in 2018 in de sector 41 installaties op biomassa, die samen 195 hectare kas verwarmen. Afgelopen twee jaar is dit nog flink toegenomen. Verder zitten er zo’n vijftig installaties in de pijplijn; dat wil zeggen dat een vergunning is verleend en subsidie is aangevraagd. Mogelijk wordt een deel daarvan gerealiseerd. Daarna zullen weinig nieuwe projecten meer worden opgestart, verwacht Jeroen Larrivée, adviseur bij Blueterra. “Niemand durft dat aan in deze situatie. Ik ben bang dat het gedaan is met biomassa.”

Het opruimen van de bossen door Staatsbosbeheer levert heel veel prima biomassa op. – Foto: Staatsbosbeheer

Vertroebelde discussie

De maatschappelijke en politieke discussie wordt vertroebeld doordat biomassa zo’n breed begrip is. De bezwaren richten zich vooral tegen de grote energiecentrales die houtpellets importeren en daar miljarden subsidie voor krijgen. Maar bijvoorbeeld rioolwaterzuiveringsslib valt ook onder biomassa.

De bio-installaties in de glastuinbouw draaien op tak- en tophout uit de omgeving. De reden daarvoor is dat dit aanzienlijk goedkoper is dan geïmporteerde houtpellets. Het bijkomend voordeel is dat er minder discussie is over afkomst en duurzaamheid. Glastuinders in Vierpolders voelden dit voorjaar bij de behandeling van een vergunningsaanvraag voor een dergelijke houtstookcentrale desalniettemin toch al de verandering van emoties rond biomassa. De geplande locatie met een capaciteit van 12 megawatt lag volgens dorpsbewoners te dicht bij de dorpskern. Na onafhankelijk onderzoek is het plan aangepast. Nu hebben de tuinders een aanvraag ingediend verder van de dorpskern en tussen de kassen.

Bij de behandeling in de gemeenteraad van Brielle werd onlangs bovendien een amendement aangenomen dat de gemeente na deze aanvraag geen ruimte meer mag bieden aan nieuwe initiatieven.

Woordvoerder Leo van der Valk van Biomassa Vierpolders wil blijven communiceren over de centrale die elke winter zo’n 4,5 maand op regionaal snoeihout draait om de pieklast op te vangen naast de aardwarmtecapaciteit. Er is veel emotie in de discussies gekomen door verkeerde aannames, stelt hij. Met regionaal snoeihout is de centrale daadwerkelijk klimaatneutraal te maken, vertelt Van der Valk.

Bewoners en politiek Brielle zeggen ‘nee’ tegen de komst van een biomassa-installatie in Vierpolders https://t.co/VQScU1XSbD

— AD RD Voorne-Putten (@RDVoornePutten) July 7, 2020

SER: houtige biomassa tot 2050 nodig

Ook een recent SER-advies geeft aan dat houtige biomassa tot 2050 nodig blijft voor de energietransitie. Ook minister Wiebes stelt dat deze klimaatneutrale energievorm voorlopig nodig blijft. De tuinders in Vierpolders begrijpen echter de tijdelijkheid van hun investering. Van der Valk: “We hebben voor twaalf jaar subsidie. Als er dan alternatieven zijn, zullen we daarnaar overschakelen.”

De installatie ligt in de buurt van twee Natura-2000-gebieden en moet dus aan de strengste eisen voldoen qua uitstoot, stelt Van der Valk. “Daarnaast zien wij voor de verbranding van regionaal snoeihout geen andere duurzame toepassing dan deze op een schone wijze lokaal te verbranden en deze energie in de vorm van warmte door de glastuinbouw en eventueel ook woningen, te laten gebruiken. Dit bespaart verbranding van fossiel aardgas en dus onnodig extra “fossiel-CO₂”.

Van der Valk wijst ook nog op methaan. “Snoeihout dat versnipperd wordt of in het bos blijft liggen, produceert uiteindelijk toch de CO₂, maar daarnaast ook extra schadelijk methaangas.”

Greenpeace voorzichtig positief

“Met lokaal hout van een betrouwbare bron ondervang je veel problemen”, beaamt Wolfgang Richert, campagneleider Klimaat en Energie bij Greenpeace. “Dit zijn de enige reststromen waar we positief over kunnen zijn. We zijn kritisch op biomassa, omdat de herkomst vaak niet transparant is, zeker niet als het uit het buitenland komt. Voor je het weet wordt een nuttige grondstof gebruikt.”

Maar ook over laagwaardige biomassa is discussie mogelijk. Chemicus Johan Vollenbroek is mordicus tegen verbranden van sprokkelhout en bermmaaisel. Vollenbroek is bekend als voorzitter van milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB), die de stikstofwetgeving heeft getackeld. “Verbranden leidt tot ogenblikkelijke emissie van CO₂ en dus opwarming”, laat hij weten. “Biomassa-installaties stoten meer CO₂ uit dan kolencentrales en veroorzaken te veel luchtvervuiling.” Volgens hem is het beter om laagwaardige reststromen te composteren en terug te geven aan de bodem.

Vollenbroek heeft vorig jaar de provincies aangeschreven om de vergunningen van biomassa-installaties te controleren en zo nodig te handhaven. Veel installaties hebben namelijk geen vergunning, omdat de stikstofemissie onder de drempelwaarde van een halve mol lag (zie kader ’Eerst konden we geen vergunning aanvragen, nu moet het’).

_{Tekst gaat verder onder de foto}

Amaryllisteler Martijn Evers: “Het is bizar. Eerst moeten we van het gas af. Dus hebben we een houtketel neergezet van € 1 miljoen. We hebben ons bedrijf trots gepresenteerd als CO2-neutraal. En na negen jaar moeten we die dure installatie weer uitzetten? Ik vrees dat veel bedrijven in een lastig parket komen door dit zwalkende beleid.” – Foto: Martijn Evers

Mogelijk groot probleem voor eigenaren

“Nu de PAS-wetgeving en de drempelwaarden zijn vervallen, hebben de eigenaren niets meer om op terug te vallen”, zegt Leonie Claessen, beleidsspecialist Ruimtelijke Ordening bij Glastuinbouw Nederland. “Zij kunnen een groot probleem krijgen.”

De omgevingsdiensten hebben alle ondernemers met houtketels opgedragen om een vergunning aan te vragen, als ze die nog niet hadden. “Er zijn nog geen vergunningen verleend”, weet Jeroen Larrivée van Blueterra. “Het zal per situatie verschillen hoe moeilijk het is om dit te regelen. Een tuinder die eerder een gasmotor had, kan deze misschien salderen met zijn biomassa-installatie. Voor een nieuwe installatie moet worden aangetoond dat deze geen extra stikstof uitstoot.”

Wind van voren

De energiebranche moet ondertussen met lede ogen aanzien hoe het imago van biomassa een vrije val maakt. “In de media en de politiek krijgen we de wind van voren”, zegt Hemmo Hemmes, secretaris van de Nederlandse Vereniging van Bioketel Leveranciers (NBKL). “Mensen associëren biomassa met het kappen van bomen. Het is begrijpelijk dat dat weerzin oproept. Het werkelijke verhaal, gebaseerd op cijfers, ligt een stuk genuanceerder. Het is echter moeilijk om dat onder de aandacht te brengen.”

Zo kunnen biomassa-installaties die lokaal hout verbranden juist de stikstofdepositie verminderen, meent Hemmes. “Met de oogst van lokaal hout verdwijnt namelijk stikstof uit de bossen. En bij de verbranding in de bio-installatie wordt het stikstof er grotendeels uitgefilterd.” Bij installaties kleiner dan 5 MW is ruimte voor verbetering, geeft Hemmes toe. “We willen meewerken om de eisen aan te scherpen. Er zijn goede technieken om de emissie te verminderen.”

"Oud hout is het goud van het woud”.
Daarom geen kaalkap, en zeker niet voor #biomassa!!@carolaschouten @minlnv @2eKamertweets @staatsbosbeheer @MinisterieEZK #wiebes @tegenbiomassa @SchoneLuchtNU @j_vollenbroek pic.twitter.com/Jw78Juu4KX

— BomenAchterhoek (@BomenAchterhoek) June 17, 2020

De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) heeft een factsheet opgesteld waarin de tien belangrijkste vragen over biomassa worden beantwoord. Misverstanden zijn echter hardnekkig, ervaart Marcel van Dun, woordvoerder van Staatsbosbeheer. Deze organisatie is een belangrijke leverancier van houtsnippers. “Wij kappen geen bomen voor energiecentrales. Wij beheren het bos en alleen het restmateriaal is bestemd voor houtstook. Dit roepen we constant, maar het dringt niet door in de politiek.”

Van basislast naar pieklast

Glastuinbouw Nederland houdt er rekening mee dat het aandeel biomassa in de energiemix kleiner wordt dan eerder gedacht. Op dit moment draait biomassa vooral in basis- en middenlast. “Als de hoeveelheid biomassa die beschikbaar is voor energie in de toekomst minder wordt, kan die beter worden ingezet om pieken af te vlakken”, denkt Dennis Medema, thema­specialist Energie bij Glastuinbouw Nederland.

“Voor de basislast bestaan vaak alternatieven als aardwarmte en restwarmte; voor de pieklast zijn die alternatieven er nog niet. Alleen is de subsidiestructuur daar nog niet op ingericht.” Als het aandeel van biomassa kleiner wordt, zal de energiebehoefte worden aangevuld met aardgas of andere energiebronnen.