Nieuwe arbeidswet als donderwolk boven cao-tafel

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Wouter Koolmees heeft zijn huiswerk uit het regeerakkoord voor de arbeidsmarkt voortvarend aangepakt. Terwijl zijn wetsvoorstel pas na de zomer werd verwacht, zette hij zijn conceptwetsvoorstel al op maandag 9 april online.

De Wet arbeidsmarkt in balans, oftewel de Wab, staat in de zogeheten internetconsultatie. Iedereen mag nu wat vinden van die Wab. En iedereen vond er ook al direct wat van. Langs precies de te verwachten lijnen die de werelden van werkgevers en werknemers al zo verdeelden en een sociaal akkoord dwarsboomden. De bonden klagen dat Koolmees aan de zekerheden van vaste dienstverbanden knabbelt. En de werkgevers klagen dat flex duurder wordt.

‘Dure flex kan teelten laten verdwijnen’

Dat laatste zou volgens LTO-voorman Marc Calon zelfs kunnen gaan betekenen dat er teelten uit Nederland zullen verdwijnen. Een schrikbeeld dat elke paar jaar uit de kast wordt getrokken om deze of gene overheidsmaatregel op het terrein van arbeid maar ook gewasbescherming te diskwalificeren.

Maar als daarvan nu inderdaad door invoering van deze wet sprake zou zijn, dan heeft de tuinbouw dat toch echt volledig aan zichzelf te wijten, stellen de bonden. Met welke economische wet kan immers worden onderbouwd dat flexibele arbeid goedkoper kan of zelfs moet zijn dan vaste arbeid?

Aspergestekers in het Limburgse Ell. – Foto: ANP

Cao-onderhandelingen

Overigens zijn en blijven de bonden en de werkgevers ondanks de kloof die door een sociaal akkoord niet kon worden overbrugd, toch ook gewoon in gesprek over nieuwe cao‘s. De cao Open Teelten bijvoorbeeld is op een oor na gevild en kan voor algemeen verbindendverklaring opgestuurd naar de minister. En de onderhandelingen voor de cao Glastuinbouw gaan binnenkort van start.

Respectievelijk gaat dat over 25.000 en 35.000 medewerkers in vaste dienst. Een nieuwtje in de cao Open Teelten is de seniorenregeling: medewerkers vanaf 60 jaar kunnen 5 jaar lang 80% van hun huidige uren gaan werken voor 90% van het loon en ook 90% van de pensioenopbouw. In de lopende cao Glastuinbouw zat die regeling al en de belangstelling ervoor is groot.

Het kan ervoor zorgen dat oudere werknemers het juist nog wat langer volhouden, ook al is het met minder uren per week. Maar de helft van 60.000 vaste medewerkers op de teeltbedrijven in voedingstuinbouw én sierteelt is jonger dan 25 jaar. De tuinbouw is met dat jeugdig personeel al sinds jaar en dag ‘eeuwig jong’, weten FNV’ers Henk Onstwedder en Marcella Bense.

“Die gemiddelde leeftijd gaat nu overigens toch wel ietsje omhoog”, aldus Onstwedder, de vakbondsman die na jaren glastuinbouw juist naar een andere portefeuille gaat overstappen. “De gewoonte om leerlingen van het mbo af te halen als seizoenskracht en zaterdaghulp en die misschien te interesseren om te blijven hangen, die wordt nu doorkruist door de aantrekkende economie. Afgestudeerde scholieren en studenten kunnen nu overal terecht.”

Nóg flexibeler?

Om talentvolle mbo’ers en hbo’ers te strikken voor een kaderfunctie, daarvoor heeft de tuinbouw het wel wat verkloot, stelt Onstwedder onomwonden: te lage lonen, te magere voorwaarden, te veel flex.

De roep dat het nóg flexibeler zou moeten, is volgens de vakbondsman onmogelijk nog te rechtvaardigen. “De cao’s geven de tuinders alle ruimte om met uren te schuiven tussen drukke weken en maanden en minder drukke. Dat en ook de seizoensarbeidregeling geeft de werkgevers de gelegenheid om dure piekarbeid door uitzendkrachten te omzeilen met eigen vaste medewerkers. Als ze nu zeggen: het moet flexibeler, bedoelen ze eigenlijk het moet goedkoper.”

Voor goedkopere arbeid is er altijd nog wel een bureau dat met nog scherpere deals arbeidsmigranten weet te halen. Niet alleen uit Polen, maar steeds vaker ook uit Roemenië, Bulgarije of Letland. Doorgaans ook niet de meest ervaren krachten en niet altijd mensen met die geroemde Poolse werkmentaliteit. Bovendien constateren zowel de vakbonden als de werkgevers dat er wrijvingen kunnen ontstaan waar arbeidsmigranten uit verschillende Oost-Europese landen naast elkaar moeten werken.

Gewaswerk in de komkommerteelt. Cao’s en de seizoensarbeidregeling geeft werkgevers de gelegenheid om dure piekarbeid door uitzendkrachten te omzeilen met vaste medewerkers.- Foto: Fred Libochant / Roel Dijkstra Fotografie

Zelf huisvesten

“Op vollegrondsbedrijven is van oudsher het zelf arbeidsmigranten in dienst nemen en ook zelf huisvesten meer de gewoonte. Dat juichen wij ook toe”, zegt Marcella Bense. Het voordeel is dat de werknemers pensioen opbouwen. En in principe is vast goedkoper dan flex, waar nog een uitzendbureau tussen zit dat geld moet verdienen. Als flex voor een tuinder goedkoper uitvalt dan vast, dan betekent dat dat het ten koste gaat van de werknemer, bijvoorbeeld doordat het uitzendbureau een boetesysteem hanteert. Of beknibbelt op huisvesting, waartegen dan weer steeds meer gemeenten hun maatregelen nemen.

“Er gaat veel te vaak iets mis met uitzendkrachten. Loonstijgingen worden niet doorgevoerd, overwerkuren worden onjuist geadministreerd, vakantietoeslagen worden niet uitbetaald. Of werkers worden niet in de juiste functie ingedeeld. En kennelijk wordt dan nog uitzendwerk te duur, want we zien ook steeds meer Poolse zzp’ers op de markt verschijnen. Die zijn bruto per uur toch weer goedkoper.”

Maar de FNV’ers zijn zich er wel van bewust dat het werken met eigen mensen in plaats van met uitzendkrachten geen garantie is tegen excessen. De bewustwording dat een paar rotte appels een hele sector onderuit halen is juist in de glastuinbouw groter, schat Onstwedder in.

Poolse arbeidsmigranten. Op vollegrondsbedrijven is het van oudsher meer de gewoonte om zelf arbeidsmigranten in dienst te nemen en zelf te huisvesten.- Foto: ANP

Jaarurenmodel

Een mooie verbetering in de glastuinbouw voor interne flex is het in de vorige cao ingevoerde jaarurenmodel. Dat model, waarmee in de drukke maanden de vaste medewerkers meer uren maken en in de tijd dat er weinig of geen werk is juist minder of geen uren, is nu ook in de cao Open Teelten uitgewerkt voor teelten met steeds langere seizoenen zoals het zachtfruit.

Voor de open teelten met kortere arbeidspieken is er dus altijd nog de seizoensarbeidregeling waarin mensen maximaal 6 maanden lang op basis van de Wet minimumloon uitbetaald worden en de nog iets goedkopere regeling piekarbeid, waarin mensen 8 weken lang ook nog eens premieloos mogen komen werken. Van die laatste regeling is in 2017 voor 29.000 mensen gebruikgemaakt.

Flex omarmen

“De tuinbouw staat of valt bij betaalbare flex”, stelt beleidsspecialist Peter Loef van LTO Nederland. Een logisch uitvloeisel van de economische wet dat ondernemers alles wat een financieel risico inhoudt zullen proberen te omzeilen. Vaste dienstverbanden worden door de voorstellen van Koolmees wel iets minder risicovol dan ze nu nog zijn. Maar ontslag blijft duur en aan de loondoorbetalingsverplichting voor vaste medewerkers die langdurig ziek zijn is in Wab ook nog niks verholpen. Dat moet in een herziening van de Ziektewet gebeuren en die is er nog niet. Terwijl werkgevers en werknemers, beide vanuit hun eigen positie, het gehele pakket van arbeidsvoorwaarden en kosten en baten graag in samenhang willen kunnen beoordelen.

Dus de tuinbouw heeft meer dan bijna elke andere economische sector in Nederland flex omarmd, in de glastuinbouw vooral in de vorm van uitzendkrachten. Loef: “In de gehele sector Agrarisch en Groen werkt 60% van de bedrijven met uitzendkrachten. De open teelten tuinbouw zitten op dat gemiddelde en bij glastuinbouw is het zo rond de 70%.”

De LTO-beleidsspecialist, op de loonlijst bij LTO Glaskracht Nederland, is samen met de andere leden van de Werkgroep CAO, waarin behalve de LTO’s ook branchevereniging van veredelingsbedrijven Plantum is vertegenwoordigd, de onderhandelingen voor een nieuwe cao Glastuinbouw aan het voorbereiden.

De inzet wordt mede bepaald door wat de leden van Glaskracht hebben ingevuld in een recent gehouden cao-enquête. “Daarin kwamen meer dan voldoende verbeterpunten over de lopende cao naar voren. En natuurlijk de zorg over de afnemende beschikbaarheid van voldoende goede productiemedewerkers. Ook opvallend is de zorg over het arbeidsmarktimago van de sector en de instroom en doorstroom in het groene onderwijs en uiteindelijk de beschikbaarheid vanuit het onderwijs van nieuwe goed opgeleide medewerkers.”

Een vakbondsdemonstratie op het Malieveld. FNV roept voor 1 mei weer het volk op om naar Den Haag te komen. – Foto: ANP

Meer open sollicitaties

Loef benadrukt dat tegenover de bedrijven die moeite voorzien bij het invullen van vacatures er ook tuinders zijn die veel meer open sollicitaties binnen krijgen dan dat ze plaatsen hebben. “Juist voor de hogere functies in ICT en techniek en sollicitanten die de internationale activiteit in de tuinbouw interessant vinden. Dit kan regionaal worden beïnvloed of afhankelijk zijn van het type werk of van de concurrentiepositie van die bedrijven op de arbeidsmarkt. Het is interessant om te onderzoeken wat die verschillen veroorzaken. Goed werkgeverschap is sowieso een belangrijke randvoorwaarde.”

Om bedrijven te ondersteunen bij het boeien en binden van medewerkers heeft LTO Glaskracht een flyer gemaakt met tips en tools rond goed werkgeverschap. “Dit is bijvoorbeeld een checklist goed werkgeverschap. Wat we nog gaan ontwikkelen is een HR-scan om vast te stellen wat verbeterpunten in het personeelsbeleid zijn. Ook willen we een rekentool ontwikkelen waarmee je kunt berekenen hoe je investeringen in je personeel kunt terugverdienen. Wat bijvoorbeeld het terugdringen in personeelsverloop en het terugdringen van je ziekteverzuim met 1% je oplevert en hoeveel een groot personeelsverloop je kost aan wervings- en inwerkkosten.”

Samenwerken met Kasgroeit en Stigas

LTO wil dit laatste voor de glastuinbouw uitwerken in samenwerking met scholingsloket Kasgroeit en arbo-organisatie voor de land- en tuinbouw Stigas, waar ook vakbonden in vertegenwoordigd zijn.

“Daarnaast zijn we samen met de vakgroepen binnen LTO Nederland bezig wensen en behoeften op het gebied van arbeid te onderzoeken. Datgene wat in de glastuinbouw wordt ontwikkeld, kan voor de verantwoordelijke bestuurders een handvat zijn”, aldus Loef.

Het planten van paprika. Om bedrijven te ondersteunen bij het boeien en binden van medewerkers heeft LTO Glaskracht een flyer gemaakt met tips en tools rond goed werkgeverschap – Foto: Jan Zandee

Draagvlak voor nieuwe arbeidsmarktcampagne

Maar naast dat onderling leren, willen tuinders ook de maatschappij laten zien wat de sector de wereld te bieden heeft: ze willen iets toevoegen aan de maatschappij, aan het oplossen van wereldproblemen zoals de verstedelijking en de gezondheid van mensen. “Juist wat de aankomende jonge generaties van werknemers ook graag willen. Nu nog duidelijk maken dat het mede daarom ook goed werken is in de sector. Be good and tell it. Dat is voor een belangrijk deel dus laten zien wat je al doet.”

Er is volgens Loef draagvlak voor een nieuwe arbeidsmarktcampagne. En natuurlijk is het een groot verschil of je aan het werven bent voor productiewerk of voor functies op hbo- en mbo-niveau. De vraag is hoe die in te vullen. Een aantrekkelijke cao met goede lonen en mooie arbeidsvoorwaarden maakt natuurlijk ook deel uit van zo’n charmeoffensief, er is al ontzettend veel geregeld alleen dragen we dat onvoldoende uit.

Concurrentie met buitenland

“Als het gaat om de lonen, dan gelden ook de economische wetten van de internationale concurrentie en de wereldmarkt waarin wij ons als belangrijke speler bewegen. Concurreren met Nederlandse werkgevers is dat wat we moeten doen, maar dure sociale en risicovolle sociale wetgeving zet dat onder druk. Dus als we met andere Nederlandse werkgevers gaan concurreren op arbeidsvoorwaarden, dan prijzen we ons met onze productiekosten zo de internationale markt uit.”