Blauwe bes gedijt in goten onder zonnepanelen

Vier jaar geleden besloot blauwebessenteler Wouter Aerts dat het anders moest. Hij maakte van een probleem een mogelijkheid in een nieuw teeltsysteem. Daarin staan de struiken in goten met daarboven zonnepanelen. In de loop van vier jaar kwamen er vooral ideeën bij.

Het idee voor een ander teeltsysteem ontstond bij Wouter Aerts van Hayberries in Broekhuizen (Limburg) vier jaar geleden, nadat drie jaar op rij zonnebrandschade was ontstaan. Dat was met name in het ras Aurora. Daarnaast speelde de energietransitie. Hoe zou je dat kunnen combineren, vroeg Aerts zich af. “Ik had al snel het idee dat dit goed zou kunnen. Immers, blauwe bessen staan van nature in bossen in de schaduw. Zonnepanelen boven het gewas zou dus geen probleem mogen zijn.”

Water opvangen met zonnepanelen

Om zijn idee verder vorm te geven bracht hij een bezoek aan het Energiehuis in Bergen (Limburg). Daar zijn ze gespecialiseerd in projecten rondom duurzame energie en konden ze wellicht helpen bij de verdere ontwikkeling van het systeem. “Wat ik daar gezien heb, was nog niet zozeer iets met energie, maar wel hoe er voor tuinen water opgevangen werd. Dat kan ook met zonnepanelen. Dat is duurzamer en geeft mooi regenwater om te irrigeren.”

Onkruidprobleem aanpakken

Maar het idee was nog niet af. “Het systeem wilde ik wel gelijk verder ontwikkelen. Niet half beginnen, maar gelijk kijken of er meer uit te halen is. Daarom wilde ik het onkruidprobleem ook aanpakken. De ruggen maken het bij blauwe bes moeilijk om het onkruid mechanisch te bestrijden en chemisch zijn de mogelijkheden beperkt.” Aerts besloot om het gotensysteem uit de stellingenteelt van aardbeien over te nemen. “Het onkruid is dan makkelijker onder de duim te houden, omdat je er onderdoor kunt.” En zie daar het idee voor de pilot van een teeltsysteem zoals het er nu staat.

Zo werkt het systeem

De pilot heeft de teler aangelegd op een oppervlakte van 500 vierkante meter. Boven zeven rijen staan zonnepanelen en boven drie rijen niet. De rijafstand is 3,2 meter. Een stellage van palen zorgt voor de draagconstructie van de goten van Meteor Systems, alsook voor de zonnepanelen boven het gewas. Het geheel is 2,7 meter hoog. De steunpalen gaan midden door de goten die op een hoogte van circa 40 centimeter zijn bevestigd.

De goten zijn voorzien van twee fertigatieslangen en een drainageslang en dat kan in de toekomst worden ontwikkeld tot een gesloten systeem. De zonnepanelen boven het gewas staan onder een lichte hoek, zodat het regenwater er aan één zijde afloopt en dat wordt opgevangen in een regengoot. Er liggen twee soorten zonnepanelen: panelen die 40% en panelen die 25% licht doorlaten. In de pilot liggen de rassen Blue Ribbon, Topshelf, Megas Blue, Valor en Cargo.

Zonne-energie en meer keuze voor groenbemesters

Het systeem sluit aan op verschillende maatschappelijke doelstellingen. Zo leveren de zonnepanelen de energie om het fertigatiesysteem van elektriciteit te voorzien. Uiteraard is de opgewekte energie ook terug te leveren aan het net of te gebruiken op het eigen bedrijf.

Dat de goten boven de grond staan, maakt een bredere keuze van groenbemesters tussen de rijen mogelijk, geeft Aerts aan. “Deze kunnen hoger worden zonder dat ze de blauwe bessen hinderen. In de bloemen huizen ook verschillende natuurlijke vijanden”. Het onderhoud bestaat enkel uit maaien, zonder dat kantbeheer nodig is met bijvoorbeeld glyfosaat.

Praktijkervaringen met teelt onder zonnepanelen

De belangrijkste reden om de pilot te starten was om de teelt te optimaliseren. De zonnepanelen bieden inderdaad de gewenste bescherming tegen zonnebrand. Daarnaast merkt Aerts dat het veranderde microklimaat voor minder vorstschade zorgt. Na drie jaar teelt is hij dan ook tevreden en ziet hij nog meer positieve punten. “Het onderhoud en de oogst vragen minder arbeid. De planten staan op hoogte, waardoor het plukken makkelijker gaat.”

Tussen de twee verschillende paneeltypen zitten geen duidelijk verschillen. Wel zijn er rasverschillen. Blue Ribbon blijkt meer licht te willen hebben. Die groeit onder de zonnepanelen wat minder en de smaak van de bessen lijkt wat minder te zijn.

Ter nadere duiding van wel iets van verschil tussen de twee paneeltypen vertelt Aerts over een teeltfout twee jaar terug. “Op het einde van de teelt werd minder water gegeven om de plant meer generatief te sturen voor de bloemaanleg. Er was echter een fout gemaakt, waardoor de planten té droog kwamen te staan. Daardoor ontstond schade en die was, zoals verwacht, groter bij de planten onder de zonnepanelen die 40% licht door laten. Bij Valor was de schade juist groter bij de panelen die minder licht door laten.” Een verklaring hiervoor is er niet.

Bij de oogst rijpten de bessen bij minder lichtinstraling wel langzamer af. De oogsten verlopen daardoor meer gespreid. “En een rustigere groei geeft een goede zwelling. Dat is goed voor het volume.” Daarnaast heeft het mindere licht invloed op de scheutlengte. “De Internodiën en de scheuten zijn langer onder zonnepanelen dan in het systeem zonder zonnepanelen”, aldus Aerts.

Hoewel Aerts tevreden is over het systeem, zou hij het in een vervolg wel anders aanleggen.

Machinaal oogsten mogelijk maken

Hoewel Aerts tevreden is over het systeem, zou hij het in een vervolg wel anders aanleggen. “In deze versie is machinaal oogsten niet mogelijk. Arbeid is duur, dus als we het nieuw zouden aanleggen, zouden we de goten aan één zijde van de palen zetten. Daardoor kun je er met een machine makkelijker bij.”

Het idee is verder om de onderzijde van de planten te voorzien van een soort schuine afdakjes, waardoor de bessen die afvallen aan één zijde worden opgevangen. Een transportbandje onder de goot kan dan alle bessen naar het beginpunt brengen. Wat dan verder nog nodig is, is een schudsysteem om de bessen van de plant op deze schuine opvangdaken te laten vallen.

Ook zou hij de planten in het vervolg in potten in de goten plaatsen. “Na acht jaar kunnen de planten dan makkelijker worden gewisseld en getransporteerd.” Een nieuw systeem heeft idealiter ook een eb-vloedsysteem. “De bovenkant van de pot blijft daarbij makkelijker droog, waardoor er minder onkruiddruk ontstaat”, ligt Aerts toe.

Is het rendabel?

Of het systeem financieel uit kan, is nog moeilijk te zeggen, want er staan nog vragen open. Hoeveel stroom levert het op? Hoe lang kan de teelt rendabel blijven staan? Welke afschrijvingsperiode houd je aan? Is machinaal oogsten te realiseren? Dit moet eerst worden uitgezocht voordat opschaling mogelijk is. Het teeltsysteem vraagt een investering van € 450.000 tot € 550.000 per hectare.

De komende jaren zal meer informatie leveren. Wageningen University & Research kijkt of het de proef verder kan opvolgen.