Miljoenennota: arbeidsmarkt nu nog niet zo krap

Die verwachting schrijft het kabinet op in de vandaag verschenen Miljoenennota. Als belangrijkste maatregel kondigt de nota aan dat minister Koolmees van SZW dit najaar de wet Arbeidsmarkt in Balans (Wab) naar de Tweede Kamer stuurt. Deze wet moet het voor werkgevers aantrekkelijker maken om mensen een vaste baan te geven.

Werkloosheid daalt, lonen stijgen niet

De krapper wordende arbeidsmarkt heeft wel al voor een daling van de werkloosheid gezorgd, maar nog niet voor hogere lonen. Ook kiezen werkgevers nog niet voor meer vaste contracten om zo verzekerd te zijn van voldoende personeel. Met name de zware loondoorbetalingsverplichtingen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid, maar ook de hoogte van de transitievergoeding zijn zaken die Koolmees in zijn nieuwe wet zou moeten aanpakken. Dit zeggen de werkgevers in reactie op een voorpublicatie van de plannen voor een zogenoemde internetraadpleging.

‘Veel onbenut arbeidspotentieel’

In de Miljoenennota 2019 gaat het kabinet in op hoe het komt dat de krappere arbeidsmarkt nog niet tot hogere lonen heeft geleid. Deels omdat de krapte op de arbeidsmarkt nog beperkt van omvang blijkt te zijn.

“Dit is te zien aan het aanzienlijke onbenutte arbeidspotentieel en de vacaturegraad. De werkloosheid is snel gedaald onder invloed van de conjunctuur en is bijna weer op zijn evenwichtsniveau. De lage werkloosheid biedt echter een beperkt beeld van de krapte op de arbeidsmarkt. In de werkloosheidscijfers worden alleen mensen meegeteld die én actief op zoek zijn naar werk, én direct beschikbaar zijn. Er zijn ook mensen die in potentie wel kunnen en willen werken, maar niet direct beschikbaar of op zoek zijn, bijvoorbeeld omdat zij hun kansen op werk laag inschatten. Andere mensen zijn op zoek naar een baan, maar kunnen niet meteen aan het werk, omdat ze bijvoorbeeld in de laatste fase van hun studie zitten of tijdelijke zorgtaken hebben.

Meer mensen thuis dan voor de crisis

Het totale onbenutte arbeidspotentieel bedraagt momenteel nog ruim 1 miljoen mensen. Dat is ruim meer dan voor de crisis. Daarnaast zijn er volgens het CBS circa 460 duizend mensen die in deeltijd werken, en liever per direct meer uren zouden willen maken dan ze nu doen. Ook zij dragen eraan bij dat de arbeidsmarkt minder krap is dan de lage werkloosheidscijfers doen vermoeden.”

Het aantal openstaande vacatures is ook nog niet op het niveau van voor de crisis. Alleen in sectoren als ICT, horeca en ook de tuinbouw, is dat wel het geval.

‘Flex houdt lonen lager’

Naast conjuncturele factoren spelen structurele factoren mogelijk een rol bij de tot nu toe relatief gematigde loonontwikkeling. Zo is het denkbaar dat de flexibilisering van de arbeidsmarkt de loonontwikkeling beïnvloedt, hoewel de werking en omvang van dit effect nog onduidelijk zijn, aldus het kabinet.

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Vooral door soberdere secundaire arbeidsvoorwaarden drukken uitzendkrachten de lonen. – Foto: Ton van der Scheer

Een zzp’er met hetzelfde brutoloon als een vergelijkbare werknemer houdt een hoger beschikbaar inkomen over in vergelijking met een werknemer met eenzelfde bruto-inkomen, vanwege fiscale voordelen als de zelfstandigenaftrek en de mkb-winstvrijstelling. Dit kan zorgen voor neerwaartse druk op de tarieven van zzp’ers en op de lonen van werknemers. Daarnaast heeft een deel van de flexibele arbeidskrachten (uitzendkrachten en payrollmedewerkers) soberdere secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals de opbouw van een pensioen.

Zwakke positie vakbonden

Internationaal onderzoek laat ook zien dat flexibilisering van de arbeidsmarkt samenhangt met een zwakkere onderhandelingspositie van vakbonden, wat een matigende invloed heeft op de loonontwikkeling. Globalisering zorgt dat werkenden in hoge-inkomenslanden moeten concurreren met goedkopere arbeid elders, en technologische vooruitgang betekent dat bepaalde soorten werk door machines kunnen worden overgenomen. Deze ontwikkelingen kunnen de afgelopen jaren mogelijk een effect hebben gehad op de loonvorming in Nederland.

Hoewel de loonontwikkeling de afgelopen jaren bescheiden was, zal naar verwachting meer druk ontstaan op de lonen naarmate de arbeidsmarkt krapper wordt, is uiteindelijk toch de verwachting van het kabinet in de Miljoenennota 2019.