NVWA loopt achter feiten aan bij plantgezondheid

Als plantgezondheid voor telers al steeds complexer wordt, dan moet dat voor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in meervoud gelden. Die organisatie staat in het brandpunt van nieuw beleid, strengere buitenlandse eisen en steeds snellere technologische vooruitgang plus ontwikkelingen als brexit.

Dat de NVWA moeite heeft haar taken allemaal juist in te vullen, was dan ook al bekend uit eerdere rapporten. Echter, het recente Deloitte-onderzoek, in opdracht van het Ministerie van landbouw, doet alarmbellen rinkelen. De risico’s op nieuwe ziektes of plagen op teeltbedrijven zijn groot door capaciteitsproblemen en kennisachterstand bij de NVWA. Ook heeft Nederland de leidende internationale positie verloren en dreigt imagoschade in het buitenland.

Stuk voor stuk zijn dit verontrustende signalen. Landbouwminister Carola Schouten wees in haar reactie op de complexe taak van de NVWA. Zij wil het gesprek aangaan met het bedrijfsleven over acceptabele risico’s en taken van de NVWA. Op de achtergrond lopen die gesprekken al.

_{Lees verder onder de kaders en foto‘s}

Capaciteitstekort werkt diep door

Het bedrijfsleven heeft vertrouwen in de NVWA, blijkt uit een rondgang. Er zijn bovendien verbeteringen onderweg. Sinds de onderzoeksperiode eind 2019 zijn 48 nieuwe mensen geworven en is het capaciteitstekort wat ingelopen. De bevraagde bedrijven zien nog problemen, maar er is ook begrip voor de positie.

NVWA-mensen verdienen een compliment voor hoe ze zaken draaiend houden terwijl Europese regels opstapelen, stelt koepel voor uitgangsmateriaal Plantum. Het stoort Plantum dat de EU eisen stelt die vaak ook niet rijmen met de praktijk.

Dat beaamt ook GroentenFruit Huis-directeur Janine Luten. Juist een sterke NVWA kon in Brussel altijd die praktijk in de regels verweven, maar slaagt daar niet meer in. In eigen huis maakt de NVWA al onmogelijke keuzes vanwege capaciteitsdruk. Zo is het openen van nieuwe markten op de achtergrond geraakt vanwege extra controle-eisen uit Brussel, aldus Luten.

Europese Commissie ziet ToBRFV-initiatieven

Nu, een maand na het harde rapport van Deloitte, lopen vertegenwoordigers van de Europese Commissie rond in Nederland voor een oordeel. Ze kijken naar hoe Nederland de tomatenziekte ToBRFV aanpakt en haar taken voor plantgezondheid. Ziet de Europese Commissie dezelfde zwaktes als Deloitte?

Er zijn ook veelbelovende ontwikkelingen. Zo deelde het Nationaal Referentie Centrum Fytosanitair van de NVWA recent de genetische informatie van de Nederlandse ToBRFV-vondsten. Via internet wordt andere landen gevraagd ook de genetische informatie van hun vondsten openbaar toe te voegen. Dit leidt nu al tot andere inzichten in besmettingsroutes, zo prijst Helma Verberkt, beleidsmedewerker plantgezondheid bij Glastuinbouw Nederland deze innovatie van de NVWA. “Er is zeer goed gebruikgemaakt van nieuwe technische mogelijkheden die ons helpen in verdere analyses. Dit is ook inzetbaar voor andere toekomstige issues.”

Voordelen van meer technologie

Het toenemend gebruik van technologie kan de NVWA dus verder helpen. Zo komt er volgens Verberkt een nieuwe generatie toetsmethodieken, op basis van DNA/RNA. Keuringsdiensten als Naktuinbouw kunnen ermee op hoger niveau taken voor de NVWA uitvoeren. Naktuinbouw stelt overigens zelf ook in een goede samenwerking met de NVWA nieuwe taken voor niet-gereguleerde plagen en ziektes op te pakken.

Technologie heeft wel twee kanten. Als in het buitenland deze methoden gebruikt worden, en meer plagen of virussen gevonden worden, levert dat juist ook weer druk op voor de NVWA. Nederland is immers draaischijf in internationale handel.

Ralstonia-onderzoek bij laboratorium van NVWA (NRC). – Foto: NVWA

Kennis in netwerken moet omhoog

Nederland moet sinds dit jaar de leiding nemen in ziekteherkenning in Europa (toetsing). In Wageningen zijn twee referentielaboratoria ingericht onder de vlag van de NVWA. Deze moeten EU-landen sturen naar de beste en gelijkwaardige toetsen voor bacteriën en virussen (waaronder tomatenvirus ToBRFV). De eerste protocollen moesten dit jaar klaar zijn, maar worden vertraagd door corona. Deze labs zullen in Nederland het kennis- en innovatieniveau zeker opschroeven, verwacht het bedrijfsleven.

Die taak lijkt ook niet te hoog gegrepen, omdat er met Wageningen Universiteit, toonaangevende zaadbedrijven en keuringsdiensten veel kennis is in de keten. Toch wordt dat in het buitenland niet altijd gezien. De NVWA kan zelf bijvoorbeeld niet genoeg in buitenlandse netwerken voor plantgezondheid deelnemen. Nederland praat daardoor niet meer mee in belangrijke groepen over actuele onderwerpen in bijvoorbeeld het internationale platform EPPO. Kan de NVWA andere deskundigen daarvoor inschakelen? “Misschien”, stelt Verberkt. “Zolang de supervisie maar bij de NVWA blijft.”

Bedrijven meer vrijheid geven

Het bedrijfsleven kan dus meer doen. Het levert al een behoorlijke verlichting van insleeprisico’s nu teeltbedrijven die exporteren geen importproduct meer verpakken. Meer lijkt mogelijk. Er loopt een onderzoek met het bedrijfsleven om de gesloten ketens die er zijn voor supermarkten zo in te richten dat importcontrole niet meer nodig is.

Janine Luten, directeur GroentenFruit Huis: “Aanvoerlijnen uit derde landen zijn veelal vast en lang van tevoren bekend. Deze moeten aan diverse eisen van de supermarkten voldoen. Zulke ‘dedictated supply chains’ bieden goede mogelijkheden om fytosanitaire veiligheid te bewerkstelligen.” Luten ziet nog wel drempels. “Het ontbreekt nog aan goede regelgeving om dit haalbaar en zinvol in te regelen.”

Krijgt het bedrijfsleven daarmee niet te veel vrijheid? Bleef tomatenvirus ToBRFV bijvoorbeeld niet te lang onder de radar? Het vertrouwen van de NVWA in het bedrijfsleven lijkt juist onderbouwd te worden door de ToBRFV-uitbraak. Bedrijven melden zelf verdenkingen sinds de verplichting eind 2019, stelt de NVWA desgevraagd.

Gewasruimen aan het einde van dit seizoen, waarna het reinigen van de kas en karren plaatsvindt voor hygiëne. – Foto: Misset

Terugkoppeling van inspecteur naar teler kan beter

Andersom is de teelt niet helemaal tevreden over de NVWA-samenwerking. Verberkt: “De terugkoppeling van inspecties naar de telers is soms onduidelijk en duurt te lang. Zeker bij inspecties gericht op Q-organismen moeten telers snel en adequaat reactie ontvangen over de uitslagen. Deze kunnen namelijk zeer grote impact hebben op de bedrijven en de ondernemers.”

Tussen de NVWA en het bedrijfsleven is ook samenwerking op kennisniveau. Zo loopt er een groot onderzoek getiteld ‘Fytosanitair belangrijk’, waarin onderzoek wordt uitgevoerd naar toetsmethodieken en verspreiding van bijvoorbeeld ToBRFV. Ook bij de quarantaineziekte Ralstonia werkten Glastuinbouw Nederland en de NVWA samen in zo’n groot topsectoronderzoek.

Taken NVWA naar bedrijfsleven overhevelen

Zijn er geen andere taken over te hevelen naar het bedrijfsleven, zoals residuonderzoek of het scannen van nieuwe bedreigingen in de teelt? GroentenFruit Huis heeft met FoodCompass en FytoCompass juist op deze punten stappen gezet. Teelt en handel vinden dat de eindverantwoordelijkheid wel bij de NVWA moet blijven liggen. Eigen residuonderzoek van bedrijven leidt ertoe dat de NVWA alleen nog op risicostromen inzoomt.

Over de toekomst van taken van de NVWA wordt al langer gesproken met het bedrijfsleven. Dat strategische overleg heeft ook een financiële kant, waarbij het bedrijfsleven wil voorkomen dat voor overheidstaken heffingen komen, tenzij het om echte verbeteringen gaat.